چربی خون به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: کلسترول و تری گلیسیرید. کلسترول انواع مختلفی دارد که کلسترول خوب (HDL) و کلسترول بد (LDL) از مهم‌ترین آن‌ها هستند.
افزایش چربی خون، به ویژه کلسترول بد، عامل خطر اصلی برای بیماری‌های قلبی و عروقی است. هم‌چنین افزایش تری‌گلیسیرید با بیماری کبد چرب غیرالکلی و پانکراتیت حاد (التهاب لوزالمعده) مرتبط است.
شیوع چربی خون بالا در 30 سال گذشته افزایش یافته است. در سال 1990 میلادی کلسترول بد، پانزدهمین علت مرگ و میر بود، اما رتبه آن در سال 2007 به جایگاه یازدهم و در سال 2019 به جایگاه هشتم رسید.
در این مطلب درباره چربی خون بالا یعنی کلسترول و تری گلیسیرید حرف خواهیم زد.
چربی خون بالا چگونه تعریف می‌شود؟
اگر پزشک بگوید که به اختلال چربی مبتلا هستید، به این معنی است که در خون شما سطح کلسترول بد، تری گلیسیرید یا هر دو بالا است. افزایش این دو نوع چربی در خون با بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط است.
کلسترول
برای اینکه عوارض و علائم چربی خون بالا را درک کنید، ابتدا باید با کلسترول آشنا شوید. دو نوع کلسترول در بدن وجود دارد که به آن‌ها لیپوپروتئین با چگالی کم (کلسترول بد یا LDL) و لیپوپروتئین با چگالی بالا (کلسترول خوب یا HDL) گفته می‌شود.
بدن مقداری از کلسترول بد را می‌سازد و بخشی از آن را از غذاهای غنی از کلسترول مانند گوشت قرمز و محصولات لبنی پرچرب جذب می‌کند.
کلسترول بد می‌تواند با سایر چربی‌ها و مواد موجود در خون ترکیب شده و با رسوب کردن در رگ‌ها باعث انسداد آن‌ها شود. انسداد شریان‌ها جریان خون را کاهش می‌دهد و به بروز مشکلات جدی مانند بیماری قلبی، حمله قلبی یا سکته مغزی منجر می‌شود.
از آنجا که LDL تاثیر زیادی روی سلامت اندام‌های مختلف بدن، به ویژه قلب و مغز دارد، پزشکان توصیه می‌کنند که سطح آن را پایین نگه دارید.
برخلاف کلسترول بد، کلسترول خوب روی قلب اثر محافظتی دارد و از بیماری‌های قلبی-عروقی پیشگیری می‌کند. به عبارت دیگر، HDL کلسترول مضر را از شریان‌های شما خارج می‌کند.
معمولا پزشکان توصیه می‌کنند که سطح کلسترول خوب را از حد مشخصی بالاتر نگه دارید.
تری گلیسیرید
تری گلیسیرید نوعی چربی است که غالبا از غذایی که می‌خورید منشاء می‌گیرد؛ به‌علاوه، وقتی کالری دریافتی شما از نیازتان بیشتر است، بدن کالری اضافی را به شکل تری گلیسیرید ذخیره می‌کند.
تری گلیسیرید برای بعضی از عملکردهای سلولی ضروری است، اما مقدار زیاد آن ناسالم است و به بروز عوارض متعدد منجر می‌شود؛ به همین دلیل مانند کلسترول پایین، پزشکان سطوح پایین‌تر آن را ترجیح می‌دهند.
عوارض بالا بودن چربی خون
افزایش چربی خون عوارض زیادی برای سلامتی دارد که در این بخش از مقاله به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
عوارض کلسترول بالا
کلسترول بالا باعث انباشته شدن رسوبات چربی روی دیواره رگ‌ها می‌شود که به آن آترواسکلروز یا تصلب شرایین نیز گفته می‌شود. این رسوبات یا پلاک‌ها می‌توانند جریان خون را در شریان‌ها کاهش داده و به بروز مشکلات زیر منجر شوند:
- درد قفسه سینه: اگر رگ‌هایی که قلب شما را تغذیه می‌کنند و به آن اکسیژن و مواد مغذی می‌رسانند (شریان‌های کرونری) تحت تاثیر قرار بگیرند، ممکن است درد قفسه سینه (آنژین) و سایر علائم بیماری عروق کرونر را تجربه کنید. اگر انسداد شریان باعث شود خون به بخشی از قلب نرسد، حمله قلبی رخ می‌دهد.
- سکته مغزی: مشابه حمله قلبی، سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که شریان مغز مسدود می‌شود و خون کافی به بعضی از بخش‌های مغز نمی‌رسد.
عوارض افزایش تری گلیسیرید خون
سطوح بسیار بالای تری گلیسیرید با مشکلات کبد و پانکراس مرتبط است و خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش می‌دهد. پانکراتیت، التهاب شدید و دردناک لوزالمعده است که می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد.
اما نتیجه مطالعات مختلف در مورد ارتباط بین تری گلیسیرید بالا و خطر بیماری قلبی ضد و نقیض است و همه متخصصان موافق نیستند که تری گلیسیرید نقش مهمی در مشکلات قلبی داشته باشد.
معمولا تری گلیسیرید بالا همراه با سایر مشکلات مانند فشار خون بالا، دیابت، چاقی، افزایش کلسترول بد و کاهش کلسترول خوب ظاهر می‌شود؛ بنابراین، به سختی می‌توان تشخیص داد که کدام مشکلات از تری گلیسیرید بالا ناشی می‌شوند.
آزمایش چربی خون
پزشک برای تشخیص اختلالات چربی خون آزمایشی به نام پروفایل لیپیدی یا پانل چربی را تجویز می‌کند که شامل اندازه‌گیری کلسترول تام، LDL ،HDL و تری گلیسیرید است. قبل از انجام این آزمایش باید هشت تا دوازده ساعت ناشتا باشید و از خوردن هر نوع غذا و نوشیدنی (به غیر از آب) خودداری کنید.
اگر نتیجه آزمایش خون نشان‌دهنده افزایش چربی باشد، ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را برای رد کردن مشکلات زمینه‌ای که می‌توانند روی چربی خون تاثیر بگذارند، توصیه کند (مانند آزمایش تیروئید یا کبد).
گاهی اوقات، اگر پزشک مشکوک شود که بیمار به درمان فشرده نیاز دارد، ممکن است آزمایش چربی پیشرفته را تجویز کند. این آزمایش غلظت لیپوپروتئین‌ها را در خون بررسی کرده و به پیش‌بینی دقیق‌تر خطر بیماری‌های قلبی-عروقی کمک می‌کند.
چه افرادی باید آزمایش چربی خون بدهند؟
اولین آزمایش به منظور غربالگری کلسترول باید در سن 9 تا 11 سالگی انجام شده و بعد از آن هر پنج سال یک‌بار تکرار شود.
مردان 45 تا 65 ساله و زنان 55 تا 65 ساله باید هر یک تا دو سال یک‌بار سطح کلسترول خود را اندازه‌گیری کنند. افراد بالای 65 سال باید هر سال این آزمایش را انجام دهند.
اگر نتیجه اولین آزمایش شما غیرطبیعی باشد، به بیماری عروق کرونر مبتلا باشید یا به دلایل مختلف (مثل سابقه خانوادگی حمله قلبی، چاقی، سبک زندگی کم تحرک، دیابت یا استعمال سیگار) در معرض خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قرار داشته باشید، ممکن است پزشک توصیه کند در فواصل زمانی کوتاه‌تری آزمایش خون بدهید.
افرادی که برای درمان کلسترول بالا دارو مصرف می‌کنند، باید به طور منظم آزمایش خون بدهند تا اثربخشی درمان مشخص شود.
آزمایش چربی خون چگونه تفسیر می‌شود؟
سطح کلسترول و تری گلیسیرید خون بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) گزارش می‌شود.
نتیجه آزمایش چربی ممکن است بین آزمایشگاه‌های مختلف کمی متفاوت باشد، اما به طور کلی به صورت زیر تفسیر می‌شود:
کلسترول تام
- طبیعی: کمتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مرزی: 200 تا 239 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- بالا: 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر
کلسترول بد (LDL)
- مناسب برای افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر که سابقه حمله قلبی دارند: کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مناسب برای افرادی که در معرض خطر بیماری عروق کرونر هستند یا دیابت دارند: کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- نزدیک به محدوده طبیعی برای افراد سالم: 100 تا 129 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مرزی: 130 تا 159 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- بالا: 160 تا 189 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- بسیار بالا: 190 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر
کلسترول خوب (HDL)
- پایین برای مردان: کمتر از 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- پایین برای زنان: کمتر از 50 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مناسب برای مردان: 40 تا 59 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مناسب برای زنان: 50 تا 59 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- بسیار خوب برای مردان و زنان: 60 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر
تری گلیسیرید
- طبیعی: کمتر از 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- مرزی: 150 تا 199 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- بالا: 200 تا 499 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- بسیار بالا: 500 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر
علائم چربی خون در زنان و مردان
در بیشتر موارد تا زمانی که با مشکل مهمی مانند سکته مغزی یا حمله قلبی مواجه نشوید، هیچ علامتی از اختلال چربی نمی‌بینید، مگر اینکه آزمایش بدهید.
به عبارت دیگر، این بیماری هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند و علائم آن تنها زمانی ظاهر می‌شوند که سطح چربی خون به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کرده باشد؛ با این حال، گاهی اوقات علائم زیر در بعضی از افراد مشاهده می‌شوند:
- برجستگی‌های زرد رنگ روی پوست که در اثر تجمع رسوبات چربی در اطراف تاندون‌ها و مفاصل ایجاد می‌شوند (گزانتوما).
- نیم دایره سفید رنگ در اطراف قرنیه چشم که گاهی اوقات در افراد جوان با کلسترول بالا ایجاد می‌شوند.
- برآمدگی‌های زرد رنگ در گوشه‌های داخلی چشم (گزانتلاسما).
علائم چربی خون بالا در پاها
تحقیقات در مورد علائم چربی خون در مردان و زنان نشان می‌دهد که گاهی اوقات افزایش کلسترول روی سلامت پاها تاثیر می‌گذارد.
کلسترول همراه با سایر چربی‌ها و مواد موجود در خون باعث تشکیل پلاک روی دیواره شریان‌ها می‌شود که به این فرآیند آترواسکلروز (تصلب شرایین) می‌گویند. آترواسکلروز شریان‌ها را باریک می‌کند و خون‌رسانی به اندام‌ها را کاهش می‌دهد که این اختلال به عنوان بیماری شریان محیطی (PAD) شناخته می‌شود.
درد پا در حین فعالیت بدنی
شایع‌ترین نوع بیماری شریان محیطی، PAD تحتانی است که پاها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از علائم رایج بیماری شریان محیطی، درد عضلانی است که به شکل درد، گرفتگی، بی‌حسی و خستگی بعد از راه رفتن یا انجام سایر فعالیت‌های بدنی رخ می‌دهد و می‌تواند در قسمت‌های مختلف پا حس شود.
وقتی فعالیت بدنی انجام می‌دهید عضلات شما به خون بیشتری نیاز دارند، اما به دلیل باریک شدن شریان‌ها نمی‌توانند این میزان خون را دریافت کنند. بدن از درد به عنوان یک هشدار استفاده می‌کند تا شما متوجه شوید که عضله به دلیل جریان خون ناکافی، تحت فشار قرار گرفته است.
به طور کلی، دردی که با ورزش شروع می‌شود می‌تواند پس از استراحت از بین برود و با شروع مجدد فعالیت بدنی برگردد. به عنوان مثال، ممکن است درد پس از طی کردن مسافت مشخصی شروع شود، با مدتی نشستن از بین برود و پس از پیمودن همان مسافت دوباره برگردد.
درد پا در زمان استراحت
در PAD شدید، درد عضلانی ممکن است حتی در هنگام استراحت هم از بین نرود و ادامه پیدا کند. بعضی از افراد مبتلا به این بیماری متوجه می‌شوند که درد، سرد بودن یا بی‌حسی پاها و انگشت‌های پا معمولا در شب یا هر زمان که پاهایشان را بالا می‌برند، شروع می‌شود.
پایین آوردن پا به زیر سطح قلب یا آویزان کردن آن از روی تخت ممکن است به کاهش درد کمک کند. هنگامی که پاها به سمت پایین هستند، جاذبه زمین باعث می‌شود خون به سمت پایین پاها کشیده شده و درد به طور موقت کمتر شود.
سرد بودن پاها
سرد بودن پاها هم می‌تواند یکی از علائم چربی خون بالا و بیماری شریان محیطی باشد. جریان خون به گرم نگه داشتن پاها کمک می‌کند. وقتی شریان‌های شما تا حدی توسط چربی مسدود می‌شوند، خون‌رسانی برای حفظ دمای پایدار سخت‌تر می‌شود.
ضخیم شدن ناخن‌های پا
در افراد مبتلا به بیماری شریان محیطی ممکن است ناخن‌های پا تغییر کنند. به عبارت دیگر، سرعت رشد آن‌ها کاهش یابد، ضخیم‌تر شوند، تغییر شکل دهند یا تغییر رنگ پیدا کنند.
تحلیل رفتن عضلات
کاهش مقدار عضله یا آتروفی عضلانی می‌تواند نتیجه PAD باشد. گاهی اوقات، ممکن است بیوپسی از عضلات بتواند در سطح میکروسکوپی از بین رفتن فیبرهای عضلانی را نشان دهد.
خون‌رسانی ضعیف به سمت عضلات می‌تواند اکسیژن و انرژی دریافتی آن‌ها را کاهش می‌دهد که این امر ساختار عضلات را تغییر داده و تحرک بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
درمان خانگی چربی خون بالا
درمان چربی بالا به میزان کلسترول و تری گلیسیرید، سن و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد، اما معمولا اصلاح سبک زندگی و بهبود وضعیت تغذیه، نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کند. از بهترین غذاها و گیاهان دارویی برای درمان چربی خون می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
پروتئین سویا
بررسی‌ها نشان داده است که خوردن پروتئین سویا به طور قابل توجهی باعث کاهش سطح تری گلیسیرید می‌شود، به خصوص اگر میزان مصرف آن در طول روز حداقل 25 گرم باشد.
دانه سویا، توفو و تمپه منابع عالی ایزوفلاون‌ها هستند، ترکیبات مفیدی که به کاهش تری گلیسیرید خون، مدیریت وزن و بهبود علائم یائسگی کمک می‌کنند.
البته سویا می‌تواند برای زنانی که در خطر ابتلا به سرطان سینه هستند، مضر باشد.
ماهی‌های چرب
ماهی‌های چرب مانند ساردین و سالمون به دلیل داشتن امگا 3 می‌توانند تری گلیسیرید خون را کاهش دهند. اسیدهای چرب امگا 3 یک نوع چربی سالم هستند که به حفظ سلامت مغز و روده، کاهش التهاب و کاهش چربی خون کمک می‌کنند.
در یک مطالعه چهار هفته‌ای که روی 38 زن انجام شد، مصرف 750 گرم ماهی چرب در طول هفته با کاهش تری گلیسیرید خون مرتبط بود.
علاوه بر ماهی‌های چرب، می‌توانید امگا 3 را از قرص مکمل هم دریافت کنید.
آووکادو
آووکادو یک میوه پرچرب و غنی از اسیدهای چرب غیراشباع است. مطالعات نشان داده‌اند که جایگزین کردن چربی‌های اشباع، چربی‌های ترانس و کربوهیدرا‌ت‌ها با آووکادو می‌تواند به میزان قابل توجهی سطح تری گلیسیرید خون را کاهش دهد.
سیر
سیر یک گیاه ارزشمند با اثرات درمانی است که می‌تواند به کنترل علائم چربی خون بالا و پیشگیری از بیماری قلبی-عروقی کمک کند.
در یک مطالعه که روی 40 فرد مبتلا به سندرم متابولیک انجام شد، مصرف 100 میلی‌گرم سیر خام به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به مدت چهار هفته توانست به طور قابل‌توجهی تری گلیسیرید را کاهش دهد.
در مطالعه دیگری، مصرف روزانه دو گرم پودر سیر به مدت 40 روز به طور قابل توجهی باعث کاهش سطح تری گلیسیرید شد.
کلم
سبزیجات خانواده کلم سرشار از ترکیباتی به نام گلوکوزینولات و ایزوتیوسیانات هستند که در مطالعات مختلف نقش آن‌ها در کاهش استرس اکسیداتیو و پیشگیری از سرطان ثابت شده است.
در مطالعات حیوانی، ترکیبات موجود در این سبزیجات توانستند به طرز چشمگیری سطح تری گلیسیرید خون را کاهش داده و نشانگرهای سلامت متابولیک را بهبود بخشند.
اگرچه در مورد انسان به تحقیقات بیشتری نیاز است، اما می‌توان مصرف این گروه از سبزیجات را برای بهبود متابولیسم چربی خون و حفظ سلامت قلب و عروق توصیه کرد.
غلات کامل
غلات کامل مانند جو دوسر به دلیل نقشی که در کاهش خطر بیماری قلبی دارند، شهرت پیدا کرده‌اند. به عنوان مثال، جو دوسر سطح کلسترول خون و قند خون را کاهش می‌دهد؛ با این حال، در تحقیقات مشخص نشده است که بتواند تری گلیسیرید را هم کاهش دهد.
نکته: اگر احساس می‌کنید قند خون‌تان به دفعات زیاد دچار افت شده است، پیشنهاد می‌کنیم علائم قند خون پایین را بخوانید.
کینوا
کینوا که بومی آمریکای جنوبی است مقدار زیادی پروتئین و مواد معدنی دارد؛ به‌علاوه، دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی است که هر دو با کاهش خطر بیماری قلبی، دیابت نوع 2 و چاقی مرتبط هستند.
در یک مطالعه، مصرف 50 گرم کینوا در روز به مدت 12 هفته به طور قابل توجهی سطح تری گلیسیرید خون را در بزرگسالان مبتلا به چاقی کاهش داد.
مطالعه دیگری روی افراد سالمند نشان داد که خوردن بیسکوییت‌های حاوی 60 گرم کینوا به مدت چهار هفته به کاهش اندک اما مطلوب تری گلیسیرید خون و بهبود سلامت قلب کمک می‌کند.
زنجبیل
زنجبیل یک گیاه و ادویه محبوب است که معمولا در آشپزی کاربرد دارد، اما می‌توان از آن برای بهبود وضعیت سلامتی و کنترل علائم چربی خون بالا هم استفاده کرد.
محققان 12 مطالعه مختلف را بررسی کردند و متوجه شدند که مصرف کمتر از دو گرم زنجبیل در روز تاثیر خوبی روی سطح تری گلیسیرید و کلسترول بد دارد؛ با این حال، آن‌ها اعلام کردند که برای نتیجه‌گیری قطعی به مطالعات بیشتری نیاز است.
زردچوبه
زردچوبه ادویه محبوب دیگری است که معمولا در خاورمیانه و هند به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از مردم زردچوبه را به خاطر رنگ زرد متمایزش می‌شناسند، اما بعضی از افراد در طب سنتی از آن برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌کنند.
در یک مطالعه نقش کورکومین (ترکیب فعال زردچوبه) برای پیشگیری از بیماری قلبی-عروقی بررسی شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که مصرف زردچوبه و کورکومین توسط افرادی که در معرض خطر بیماری قلبی-عروقی هستند می‌تواند به کنترل چربی خون کمک کند.
رزماری
رزماری هم گیاه پرخاصیتی است که می‌تواند اثرات مثبتی بر سطح کلسترول خون داشته باشد. نتیجه تحقیقات نشان داده است که رزماری به کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و سایر بیماری‌های مزمن کمک می‌کند؛ با این حال، به دلیل کوچک بودن مطالعات انجام شده به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
بومادران
سال‌ها است که از بومادران در طب سنتی استفاده می‌شود. شواهد بیانگر آن است که این گیاه می‌تواند کاهنده کلسترول باشد؛ اما بیشتر مطالعات در محیط آزمایشگاه یا روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شده‌اند و به همین دلیل به تحقیقات بیشتری نیاز است.
دانه و برگ شنبلیله
مطالعات نشان داده‌اند که مکمل شنبلیله به کاهش سطح کلسترول خون کمک می‌کند. به گفته محققان، شواهد موجود از استفاده از مکمل شنبلیله برای کمک به کاهش سطح کلسترول در افراد مبتلا به دیابت حمایت می‌کنند؛ با این حال، با این حال باید تحقیقات قوی‌تری در این زمینه انجام شود.
عصاره برگ کنگر فرنگی
در طی سالیان دراز مطالعات مختلف به بررسی تاثیر کنگر فرنگی بر سطح کلسترول پرداخته‌اند. برای مثال، در یک مطالعه مشاهده شد که استفاده از عصاره برگ کنگر فرنگی با کاهش سطح کلسترول بد و تری گلیسیرید ارتباط دارد.
دیدگاهتان را بنویسید