گلبول‌های قرمز برای حمل اکسیژن در بدن به آهن نیاز دارند. برای بررسی وضعیت آهن بدن از آزمایش‌های مختلفی استفاده می‌شود که یکی از آن‌ها فریتین (ferritin) است.
هم کاهش و هم افزایش فریتین می‌تواند از ابتلا به یک بیماری جدی خبر دهد. اگر می‌خواهید بدانید که دلایل تغییر ferritin در آزمایش خون چیست، این مقاله را تا انتها بخوانید.
آزمایش خون ferritin چیست؟
این آزمایش مقدار پروتئین ذخیره‌کننده آهن، یعنی فریتین را در خون اندازه‌گیری می‌کند. بدن مقداری از آهنی را که از غذاها به دست می‌آورد، بلافاصله مورد استفاده قرار می‌دهد و باقیمانده آن را در پروتئینی به نام فریتین ذخیره می‌کند.
هر وقت در رژیم غذایی شما آهن کافی وجود نداشته باشد، فریتین ذخیره شده در اختیار بدن قرار می‌گیرد.
فریتین چیست؟
فریتین با آهن تفاوت دارد. در حقیقت، فریتین پروتئینی است که آهن را ذخیره می‌کند و زمانی که بدن به آهن نیاز دارد، آن را آزاد می‌کند.
معمولا فریتین داخل سلول‌های بدن یافت می‌شود و مقدار بسیار کمی از آن در جریان خون حضور دارد. سلول‌های کبد (هپاتوسیت‌ها) و سیستم ایمنی (سلول‌های رتیکولواندوتلیال) دارای بیشترین غلظت فریتین هستند.
فریتین در سلول‌ها ذخیره می‌شود تا زمانی که بدن شروع به ساخت گلبول‌های قرمز کند. در این زمان، پیامی از بدن به سلول‌ها فرستاده می‌شود تا فریتین را آزاد کنند.
فریتین بعد از آزاد شدن به ماده دیگری به نام ترانسفرین متصل می‌شود. ترانسفرین پروتئینی است که با فریتین ترکیب شده و آن را به محل ساخت گلبول‌های قرمز منتقل می‌کند.
هم طبیعی بودن میزان آهن خون و هم داشتن ذخیره آهن کافی مهم است. اگر میزان فریتین کافی نباشد، ذخایر آهن به سرعت تخلیه می‌شوند.
هدف از اندازه‌گیری ferritin در آزمایش خون چیست؟
آگاهی از اینکه فریتین خون در محدوده طبیعی قرار دارد یا خیر، می‌تواند پزشک را از وضعیت کلی آهن بدن مطلع کند. هر چقدر فریتین خون بالاتر باشد، آهن ذخیره شده بیشتری در بدن شما وجود دارد.
علائم فریتین پایین
از رایج‌ترین علائم کاهش سطح فریتین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی
- سرگیجه
- سردردهای مزمن
- ضعف
- شنیدن صدای زنگ در گوش
- زودرنجی و تحریک‌پذیری
- درد پاها
- تنگی نفس
- تپش قلب
- پوست رنگ‌پریده
علاقه به خوردن شیرین بیان، گچ، خاک و خاک رس یا احساس سوزش زبان هم می‌تواند از علایم کمبود آهن باشد.
اگر کمبود آهن درمان نشود، احتمال ابتلا به نارسایی قلبی افزایش می‌یابد و ممکن است فرد علائمی مانند درد قفسه سینه، درد پا و وزوز گوش یا شنیدن صدای زنگ در گوش را تجربه کند.
علائم فریتین بالا
اگر سطح فریتین بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است علائم زیر را مشاهده کنید:
- معده درد
- تپش قلب یا درد قفسه سینه
- ضعف
- خستگی
- کمبود انرژی
- درد مفاصل
- ریزش موهای بدن
- کاهش میل جنسی
- کاهش وزن
آسیب‌دیدگی اندام‌ها از جمله کبد و طحال می‌تواند باعث افزایش سطح فریتین شود.
چگونه برای آزمایش خون ferritin آماده شوم؟
آزمایش فریتین به اقدامات احتیاطی خاصی نیاز ندارد. در بعضی موارد، ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از خون‌گیری حداقل به مدت 12 ساعت از غذا خوردن اجتناب کنید. به گفته انجمن شیمی بالینی آمریکا (AACC)، اگر این آزمایش صبح و به صورت ناشتا انجام شود، دقیق‌تر است.
همیشه با پزشک در مورد نکاتی که باید قبل از انجام آزمایش رعایت کنید، صحبت کنید.
آزمایش ferritin چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش فریتین فقط چند دقیقه طول می‌کشد و به مقدار کمی خون نیاز دارد. تکنسین آزمایشگاه دور بازوی شما یک نوار می‌بندد تا رگ‌هایتان بیشتر دیده شود.
پس از تمیز و ضدعفونی کردن پوست، تکنسین یک سوزن کوچک را وارد رگ می‌کند تا مقدار کمی از خون شما را داخل یک لوله آزمایش یا ویال جمع‌آوری کند؛ سپس نمونه خون در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
هنگام ورود و خروج سوزن به رگ ممکن است کمی احساس سوزش داشته باشید. اگر دیدن خون یا سوزن باعث سرگیجه یا حالت تهوع شما می‌شود، از نگاه کردن به آن خودداری کنید.
خطرات آزمایش خون ferritin
به طور کلی، آزمایش خون بی‌خطر است، اما ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- ضعف یا سبکی سر
- کبودی پوست
- احساس درد خفیف در محل خون‌گیری
عوارض جانبی آزمایش خون ferritin
آزمایش فریتین با عوارض جانبی جدی همراه نیست؛ چون برای انجام آن به مقدار کمی خون نیاز است؛ با این حال اگر با مشکل خونریزی یا کبودی مواجه شدید، با پزشک صحبت کنید. ممکن است در بعضی از افراد عوارض جانبی نادری ایجاد شود که عبارتند از:
- خونریزی بیش از حد
- احساس ضعف یا سبکی سر
- کبودی
- عفونت
اگر پس از آزمایش با علائم و مشکلات غیرعادی روبرو شدید، حتما به پزشک اطلاع دهید.
تفسیر نتایج ferritin در آزمایش خون
اکنون که متوجه شدید علائم کاهش و افزایش ferritin در آزمایش خون چیست، باید با نحوه تفسیر نتایج آشنا شوید. در مردان و زنان، محدوده طبیعی فریتین خون به صورت زیر تعریف می‌شود:
- مردان: 20 تا 500 نانوگرم در میلی‌لیتر
- زنان: 20 تا 200 نانوگرم در میلی‌لیتر
در بعضی از رفرنس‌ها هم مقادیر زیر به عنوان محدوده نرمال در نظر گرفته می‌شود:
- مردان: 24 تا 336 میکروگرم در لیتر
- زنان: 11 تا 307 میکروگرم در لیتر
توجه داشته باشید که این اعداد مقادیر استاندارد را نشان می‌دهند، اما ممکن است آزمایشگاه‌ها با توجه به نوع کیت مقادیر متفاوتی را به عنوان محدوده نرمال اعلام کنند؛ بنابراین، تفسیر جواب آزمایش ferritin باید همیشه توسط پزشک انجام شود.
توجه: برای آشنایی بیشتر با علائم اختصاری به کار رفته در آزمایش خون می‌توانید جدول تفسیر آزمایش خون را بخوانید.
علل پایین بودن سطح ferritin
اگر در رژیم غذایی آهن کافی وجود نداشته باشد و شما به کمبود آهن یا کم خونی فقر آهن مبتلا باشید، میزان فریتین کاهش پیدا می‌کند. مصرف غذاهای غنی از آهن و دریافت مکمل آهن به درمان کم خونی کمک می‌کند.
سایر عواملی که می‌توانند باعث کاهش فریتین شوند، عبارتند از:
- خونریزی بیش از حد در دوران قاعدگی
- مشکلات گوارشی که روی جذب مواد مغذی در روده تاثیر می‌گذارند
- خونریزی داخلی
اطلاع از اینکه سطح فریتین شما طبیعی است یا پایین، به پزشک در تشخیص علت بیماری کمک می‌کند. به عنوان مثال، در مبتلایان به کم خونی هم میزان آهن خون و هم سطح فریتین کاهش پیدا می‌کند؛ اما در افراد مبتلا به سایر بیماری‌های مزمن ممکن است میزان آهن خون پایین باشد، اما سطح فریتین طبیعی یا بالا باشد.
دلایل افزایش سطح ferritin
بالا بودن فریتین می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های خاصی خبر دهد. به عنوان مثال، در مبتلایان به هموکروماتوز افزایش جذب آهن توسط بدن باعث بالا رفتن فریتین می‌شود. از سایر بیماری‌های مرتبط با فریتین بالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روماتیسم
- پرکاری تیروئید (برای اطلاعات بیشتر، مقاله علائم تیروئید پرکار را ببینید.)
- دیابت نوع 2
- سرطان خون
- لنفوم هوچکین
- تزریق خون مکرر
- بیماری‌های کبدی مانند هپاتیت C مزمن
- سندرم پای بی‌قرار
- عفونت
- سوء مصرف الکل
- دریافت بیش از حد مکمل آهن
فریتین به عنوان یک واکنش‌دهنده در فازهای حاد شناخته می‌شود؛ یعنی وقتی بدن دچار التهاب می‌شود، سطح فریتین بالا می‌رود. به همین دلیل است که در مبتلایان به بیماری‌های کبدی و بعضی از انواع سرطان مانند لنفوم هوچکین میزان فریتین افزایش پیدا می‌کند.
به عنوان مثال، سلول‌های کبد فریتین را ذخیره می‌کنند و هنگامی که کبد آسیب می‌بیند، فریتین موجود در داخل سلول‌ها نشت می‌کند. بنابراین، پزشک انتظار دارد که در افراد مبتلا به این بیماری‌ها و سایر بیماری‌های التهابی شاهد افزایش فریتین باشد.
چاقی، التهاب و زیاده‌روی در مصرف نوشیدنی‌های الکلی، شایع‌ترین علل افزایش فریتین هستند. هموکروماتوز هم شایع‌ترین علت ژنتیکی افزایش سطح فریتین محسوب می‌شود.
اگر فریتین بالا باشد، احتمالا پزشک برای اینکه درباره میزان آهن بدن شما اطلاعات بیشتری کسب کند، آزمایش‌های زیر را توصیه می‌کند:
- اندازه‌گیری میزان آهن خون
- ظرفیت تام اتصال به آهن (TIBC در آزمایش خون) که میزان ترانسفرین را در بدن اندازه‌گیری می‌کند
کلام پایانی
در این مقاله درباره این اینکه ferritin در آزمایش خون چیست و چه عواملی روی میزان آن تاثیر دارند، صحبت کردیم. فریتین پروتئین مهمی است که اندازه‌گیری آن می‌تواند به پزشک در برآورد میزان ذخایر آهن بدن کمک کند.
اگر سطح فریتین کمتر از حد نرمال باشد، نشان‌دهنده آن است که شما دچار کمبود آهن هستید و ممکن است به کم خونی مبتلا شوید. افزایش بیش از حد فریتین هم مهم است و می‌تواند با بیماری‌های کبدی، پرکاری تیروئید، روماتیسم و بعضی از انواع سرطان مرتبط باشد.
اگر با علائمی مثل خستگی، ضعف، تنگی نفس، درد قفسه سینه، رنگ‌پریدگی، سرگیجه یا سردرد به پزشک مراجعه کنید، احتمالا اندازه‌گیری فریتین یکی از آزمایشاتی است که پزشک انجام آن را توصیه می‌کند.
دیدگاهتان را بنویسید